پروب دستگاه سونوگرافی یکی از مهمترین بخش های آن است که وظیفه ارسال و دریافت امواج صوتی هنگام انجام سونوگرافی را بر عهده دارد. پروب دستگاه سونوگرافی ارسال و دریافت امواج صوتی را توسط اثر پیزوالکتریک انجام میدهد. این پدیده سبب میشود تا بلورهای کوارتز درون پروب به سرعت ارتعاش کرده و امواج صوتی را ارسال کنند.
پروب دستگاه سونوگرافی از چند دیدگاه تقسیم بندی میشود:
- داخلی یا خارجی بودن
- مکانیکی یا الکتریکال
- شکل ظاهری
دیدگاه اول: داخلی یا خارجی بودن
- پروب داخلی: این نوع پروب ها درون اعضای بدن مانند واژن یا راست روده قرار میگیرند.
مانند: سونوگرافی واژینال
2. پروب خارجی: این نوع پروب ها امکان ورود به بدن را نداشته و در خارج از بدن، امواج صوتی را به ناحیه مورد نظر از بدن ارسال و دریافت میکنند.
مانند: سونوگرافی شکم
دیدگاه دوم : مکانیکی یا الکتریکال بودن
1. پروب الکتریکال: جنس پروبهای الکتریکال از کریستال است. این نوع پروب‌ها طول عمری ۱۰ ساله دارند.
2. پروبهای مکانیکی: این نوع پروب ها دارای موتوری در داخل خود هستند و کندتر از پروبهای الکتریکال کار میکنند. طول عمر پروبهای مکانیکی کمتر از طول عمر پروبهای الکتریکال و در حدود ۳ تا ۵ سال است.
دیدگاه سوم: شکل ظاهری
پروب های دستگاه سونوگرافی از نظر شکل ظاهری به چند دسته عمده تقسیم بندی میشوند:
- پروب خطی یا لینیر
- پروب منحنی شکل یا کانوکس
- پروب آرایه فازی یا پروب های قلبی
- پروبهای مدادی
پروب خطی یا لینیر
این نوع پروب دستگاه سونوگرافی دارای ظاهری صاف و مسطح میباشند. از پروبهای خطی یا لینیر جهت اسکن قسمت‌های سطحی بدن مانند اسکن از تیروئید استفاده میشود. همچنین این نوع پروب قابلیت تولید تصاویر مربع و مستطیل شکل را دارا میباشد.
پروب خطی برای تصویربرداری دو بعدی فرکانسی بین 5 تا 14 مگا هرتز را دارا میباشد. این حالت در تصویربرداری از عروق و رگ های خونی، پستان، تاندون ها، تیروئید و … کاربرد دارد. فرکانس تصویربرداری سه بعدی برای این نوع پروب بین 7.5 تا 11 مگا هرتز میباشد.
پروب منحنی شکل یا کانوکس (convex probe)
این نوع پروب دستگاه سونوگرافی برای تصویر برداری عمقی مناسب هستند. همچنین جهت تصویربرداری از شکم، و تشخیص بافت های مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. فرکانس این نوع پروب در تصویر برداری دو بعدی بین 2 تا 8 مگاهرتز میباشد. در تصویر برداری سه بعدی فرکانس بین 3.5 تا 6.5 مگاهرتز میباشد. مدل های پروب میکروکانوکس هم وجود دارد که برای سونوگرافی از اطفال، نوزادان و در دامپزشکی مناسب است.
پروب ترانس واژینال (Transvaginal Probe)
شکل پروبهای اندوکاویتاری به صورت U میباشد. این نوع پروب ها برای اسکن از داخل بدن استفاده میشود. همچنین از پروبهای ترانس واژینال برای سونوگرافی واژینال استفاده میشود. این نوع پروب دستگاه سونوگرافی دید وسیع‌تری نسبت به پروبهای محدب ایجاد میکنند. از پروب های ترانس واژینال برای انجام مطالعات زنان در مراحل مختلف بارداری از طریق ورود به واژن بانوان استفاده میشود.
پروب آرایه فازی یا پروب های قلبی (phased array)
این نوع پروب ها دارای لنز آرایه مربعی شکل و دسته‌ای کوچک میباشند و جهت اسکن قلب و تشخیص بیماری‌های قلبی مناسب هستند. پروب های آرایه فازی یا پروب قلبی دید وسیع در چندین لایه زیر پوست ایجاد میکنند. این نوع پروب دستگاه سونوگرافی دارای فرکانس پایین و بین 2 تا 7/5 مگاهرتز میباشند و در تشخیص بیماری های قلبی، مغزی وشکمی کاربرد ویژه ای دارند.
پروبهای ترانس مری (TEE)
پروب های تراس مری در کاردیولوژی (تصویربرداری از قلب) کاربرد گسترده ای دارند. برای اسکن قلب به وسیله پروب ترانس مری، این پروب را در ناحیه مری و معده فرد بیمار قرار می‌دهند و پروب TEE را برای اسکن از قلب به ۴ جهت مختلف حرکت می‌دهند. این پروب به یک لوله بسیار باریک اتصال پیدا کرده و از طریق دهان و از راه گلو وارد مری میشود و به علت نزدیکی مری به اتاقک‌های فوقانی قلب، تصاویر واضحی از ساختارهای قلبی و دریچه‌های آن ایجاد میشود. فرکانس این پروب در بازه ای بین 3-10 مگاهرتز قرار دارد. از این نوع پروب ها برای جراحی هایی همچون لاپاروسکوپی نیز استفاده میشود.
پروب های مدادی (Pencil Probe)
به این پروب ها به دلیل استفاده در سونوگرافی داپلر، پروب داپلر یا CW هم گفته می شود. از پروب های مدادی برای اندازه گیری سرعت و جریان خون استفاده می شود. این نوع پروب ها فرکانس معادل 2 تا 8 مگاهرتز را دارا هستند.
پروب درون مقعدی (endorectal Probe)
پروب های درون مقعدی یا endorectal مخصوص تصویربرداری از داخل رکتوم و به خصوص پروستات میباشند. این پروب ها فرکانسی در رنج 3.5 تا 11.5 مگاهرتز دارند. پروب های اندورکتال به طور معمول برای چکاپ سرطان رکتوم (مقعد) استفاده میشوند و بیشترین کاربرد را در اورولوژی دارا میباشد.
نکته آخر:
چگونه طول عمر پروب دستگاه سونوگرافی را افزایش دهیم؟
پروب دستگاه سونوگرافی مهم ترین بخش دستگاه میباشد و با توجه به اهمیت آن در ثبت تصاویر سونوگرافی و همچنین قیمت نسبتا بالای آن، لزوم مراقبت و سلامت پروب ها دو چندان میشود. رعایت نکات زیر به افزایش طول عمر و سلامت پروب دستگاه سونوگرافی می افزاید:
- سطح پروب سونوگرافی باید همواره بدون آسیب باقی بماند، بنابراین استفاده از ژل مخصوص و مناسب حائز اهمیت میباشد. همچنین لازم است پروب دستگاه پس از استفاده کاملا تمیز شود.
- برای تمیز کردن پروب دستگاه سونوگرافی، باید از یک دستمال مرطوب نرم استفاده کرد. در موارد خاص و هنگامی که بیمار مراجعه کننده نوعی بیماری خاص دارد، لازم است پروب دستگاه کاملا ضدعفونی شود. همچنین بهتر است همواره از کاور پروب یکبار استفاده شود تا نیاز به ضدعفونی با مواد الکی رفع شود.
- برای تمیز کردن پروب، نباید از مواد الکلی ضدعفونی کننده استفاده شود (مگر در موارد خاص).
- وارد شدن هر گونه ضربه شدید و پرت شدن یا افتادن پروب باعث وارد شدن صدمه های جدی به کریستال پیزوالکتریک آن میشود.
- دمای پروب سونوگرافی باید کنترل شود، زیرا افزایش دما باعث آسیب به بخش های داخلی پروب خواهد شد.
- سیم دستگاه سونوگرافی نباید آسیب و صدمه ببیند.
- در پایان سونوگرافی بهتر است دستگاه فریز شود تا آسیب به کریستال پیزوالکتریک به حداقل برسد.
