سونوگرافی واژه‌ای فرانسوی به معنای فراصوت نگاری و امروزه یکی از روش‌های تشخیص و درمان پزشکی می‌باشد. در سونوگرافی از امواج فراصوت با فرکانس بالا برای تصویربرداری از اجزا داخلی بدن استفاده می‌شود. سونوگرافی انواع و کاربردهای مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
تاریخچه سونوگرافی
در سال ۱۸۷۶ میلادی فرانسیس کالتون امواج فراصوت را کشف کرد، اما کاربرد حرفه‌ای این امواج مربوط به جنگ جهانی اول است، زمانی که انگلستان برای جلوگیری از غرق شدن کشتی‌های خود دستگاه کشف زیردریایی به کمک امواج فراصوت به نام سونار را ساخت. این دستگاه در جریان جنگ جهانی دوم تکمیل و در صنعت بکار برده شد. اما استفاده این امواج در پزشکی و تحت عنوان سونوگرافی اولین بار توسط شخصی به نام دوسیک در سال ۱۹۳۷ انجام گرفت. وی سونوگرافی را روی مغز انسان آزمایش کرد و از آن برای تشخیص تومورهای مغزی بهره برد. پس از وی در سال ۱۹۴۸ جورج لودوویگ متخصص داخلی از سونوگرافی برای تشخیص سنگ‌های صفراوی استفاده کرد.
گذر زمان سبب پیشرفت هر چه بیشتر سونوگرافی در پزشکی شد. در ۱۹۵۸ دکتر یان مک‌دانلد از سونوگرافی در زمینه جراحی زنان و زایمان استفاده کرد. در ۱۹۶۶ جان رید، دان بیکر و دنیس واتکینز سونوگرافی داپلر رنگی را طراحی کردند که منجر به تصویربرادری از جریان خون و لایه‌های مختلف قلب شد و تحولی عظیم در سونوگرافی و علم پزشکی ایجاد کرد.
علم و تکنولوژی‌های مربوط به سونوگرافی همچنان در حال پیشرفت و به‌روز رسانی هستند. کاربرد گسترده و فواید این دستگاه‌ها سبب طرفداری بسیار پزشکان از آن‌ها شده و حرکت رو به جلو علمی-پژوهشی را در عرصه آن‌ها به دنبال داشته است.
مزایای سونوگرافی در مقایسه با سایر روش‌های تصویربرداری پزشکی
به جرأت می‌توان سونوگرافی را یکی از ایمن‌ترین روش‌های تصویربرداری نامید، به همین دلیل است که بسیاری از پزشکان آن را بر دیگر روش‌ها ترجیح می‌دهند. از سوی دیگر این روش ارزان بوده و حمل و نقل تجهیزات آن ساده است. همچنین تصاویر حاصل در سونوگرافی تصاویری زنده هستند که این نکته در تشخیص بهتر موثر است.
انواع سونوگرافی
سونوگرافی ها را می‌توان در دسته‌بندی‌های مختلف قرار داد، یکی از این دسته‌بندی‌ها به قسمتی که از آن تصویربردای می‌شود اشاره دارد، این دسته‌بندی شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی کل شکم جهت بررسی اندام‌های داخل شکم استفاده می‌شود.
- سونوگرافی بارداری ممکن است تصور کنید این نوع سونوگرافی تنها برای تشخیص بارداری است، اما لازم است بدانید که سونوگرافی بارداری از اولین ما‌ه‌های بارداری آغاز می‌شود و در فواصل مشخص مطابق نظر پزشک جهت کنترل وضعیت جنین و شرایط مادر تکرار می‌شود. از مهم‌ترین سونوگرافی هاست.
- سونوگرافی لگن برای بررسی وضعیت رحم و تخمدان‌ها در زنان و شرایط پروستات و مجاری ادراری در مردان کاربرد دارد.
- سونوگرافی داپلر رنگی از این نوع خاص سونوگرافی جهت مشاهده و سنجش جریان خون، اندازه‌گیری سرعت و حرکت آن استفاده می‌شود. در این روش از طرح‌های کدگذاری رنگی به نام داپلر رنگی بهره می‌برند.
- اکوکاردیو گرافی-اکو در واقع نوعی سونوگرافی قلب است و همچنین نمونه‌ای از تصویربرداری داپلر می‌باشد.
- سونوگرافی ترانس واژینال پروب دستگاه طی این روش وارد بدن بیمار شده و تصاویر را از داخل بدن مخابره میکند. برای بانوان استفاده می‌شود.
- سونوگرافی ترانس رکتال این روش جهت تشخیص بیماری‌های مردانه پروب دستگاه را وارد بدن بیمار کرده و تصاویری با دقت بالاتر از داخل بدن ثبت میکند.
- سونوگرافی سینه از رایج‌ترین روش‌ها جهت معاینه سینه است. سونوگرافی به همراه ماموگرافی به صورت سالانه برای بانوان بالای ۴۰ سال توصیه می‌شود.
- سونوگرافی کبد در این روش از سونوگرافی جهت معاینه کبد و بررسی اندازه، شکل و عملکرد آن استفاده می‌شود.
- سونوگرافی کلیه تصاویر حاصل در این سونوگرافی اندازه، شکل و عملکرد کلیه‌ها را نشان می‌دهد و در تشخیص بیماری‌های کلیوی بسیار موثر است. عموما جهت تشخیص نارسایی‌های کلیوی از سونوگرافی بهره می‌برند.
- سونوگرافی تیروئید جهت بررسی بیماری‌ها و اختلالات عملکردی تیروئید استفاده می‌شود.
در دسته بندی دیگری ابعاد تصویربرداری در سونوگرافی مد نظر قرار می‌گیرد و به سه دسته دو بعدی، سه بعدی و چهاربعدی تقسیم می‌شوند. بدیهی است سونوگرافی دو بعدی همان تصاویر اولیه است که با پیشرفت علم ابعاد دیگر به آن اضافه شده است. در این میان نوع دو بعدی معمول‌تر و ارزان‌تر است، چرا که تکنولوژی ساده‌تری دارد. در سونوگرافی سه بعدی یک بعد بر تصاویر التراسوند اضافه شد. سونوگرافی چهار بعدی که عموما برای بررسی شرایط جنین استفاده می‌شود تصاویر مانند یک ویدئو زنده از داخل بدن انسان ارائه میکند.
پزشکان همچنین سونوگرافی ها را به دو دسته تشخیصی و درمانی نیز تقسیم می‌کنند، در سونوگرافی تشخیصی صرفا تصاویری جهت تشخیص بیماری از اجزا داخلی بدن بیمار گرفته می‌شود، در نوع درمانی امواج با شدت بالا وارد بدن بیمار می‌شوند که سبب ایجاد نکروز بافت شده و در درمان برخی تومورهای خوش‌خیم استفاده می‌شود. سونوگرافی درمانی را می‌توان جدیدترین کاربرد سونوگرافی دانست.
آمادگی‌های لازم قبل از انجام سونوگرافی
قبل از انجام سونوگرافی مطمئن شوید که تمام دستگاه‌های الکترونیکی نظیر گوشی تلفن همراه و انواع دوربین‌ها را از خود دور کرده‌اید.
در مورد نیاز به ناشتا، پر یا خالی بودن مثانه و همچنین داروها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید از پزشک بپرسید و شرایط را کاملا رعایت کنید. البته این مسئله به اینکه سونوگرافی از کدام بخش بدن باید انجام گیرد نیز مرتبط است.
هر گونه جواهرات و ابزارآلات فلزی را از محلی که سونوگرافی روی آن باید انجام شود بردارید، تا حد امکان همراه نداشته باشید.
کلام آخر
سونوگرافی روشی است برای تشخیص و درمان پزشکی که طی آن امواج فراصوت یا التراسوند با فرکانس بالا توسط یک پروب به درون بدن تابیده شده و بازتاب حاصل از آن‌ها تصاویری از اجزا داخلی بدن ارائه میکند.
با توجه به اینکه سونوگرافی ایمنی بالا، تصاویر زنده، هزینه پایین و دستگاه‌های ساده‌ای که دارد بسیار پرکاربرد است و در میان پزشکان نیز طرفداران بسیاری دارد. از سوی دیگر سادگی و ایمنی سونوگرافی باعث شده در بین بیماران و افراد معمولی نیز طرفدارانی داشته باشد.
محبوبیت زیاد سونوگرافی بین پزشکان و بیماران سبب شده علم و تکنولوژی در تلاش برای پیشرفته‌تر کردن دستگاه‌های آن باشند و پیوسته روش‌های نوین و کامل‌تری از آن را ارائه دهند.
سونوگرافی را می‌توان در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار داد، در بالا چند دسته‌بندی به صورت اجمالی بررسی شد.
سونوگرافی در دوران بارداری به پزشک جهت بررسی شرایط جنین و مادر کمک میکند و در شرایط دیگر سبب تشخیص بیماری‌ها می‌شود. همچنین از سونوگرافی در درمان تومورهای خوش‌خیم می‌توان بهره برد. گاه نیز پزشکان جهت بررسی اندازه، شکل و عملکرد سیستم‌های داخلی بدن انسان سونوگرافی برای بخش خاصی از بدن تجویز می‌کنند.
