دستگاه اتوکلاو (Autoclave) دستگاهی جهت استریل کردن ابزار پزشکی و آزمایشگاهی در فشار و دمای بالا و با استفاده از بخار آب میباشد. این دستگاه در بیمارستانها، آزمایشگاه ها، کلینیک ها و صنایع گوناگون از جمله صنعت بتن و مصالح ساختمانی کاربرد دارد.
دستگاه اتوکلاو در زمینه پزشکی و آزمایشگاه های تحقیقاتی، در استریل کردن ابزار جراحی و تجهیزات مصرفی در دامپزشکی، خدمات مربوط به زیبایی مانند پرسینگ و امثال آن به صورت گسترده ای استفاده میشود. اتوکلاوها عملیات استریل یا سترون کردن تجهیزات پزشکی یا آزمایشگاهی و … را توسط حرارت بخار آب تحت فشار انجام میدهند.
مفهوم سترون کردن، حذف کردن همه میکروب ها به وسیله حرارت بخار آب تحت فشار یا سایر روش های استریلیزاسیون می باشد. در واقع سترون کردن فرایندی است که ریزسازواره‌ها و عوامل انتقال‌گر آنها از جمله قارچ، باکتری، هاگ باکتری و ویروس را از سطح اجسام از بین می‌برد. این عمل جهت جلوگیری از انتقال عفونت صورت میگیرد.
دستگاه اتوکلاو به صورت محفظه ای بسته هستند و به صورت مدل های رو میزی و ایستاده و با طول های متفاوتی عرضه میشوند. این دستگاه دوام و کیفیت بسیار خوبی دارد و اغلب در دمای بالاتر از 100 درجه سانتی گراد که آب به بخار تبدیل می شود به کار گرفته می شوند. اتوکلاو ها در دمای بالا کار می کنند، بنابراین برای استریل وسایل پلاستیکی حساس نمیتوان از این محصول استفاده نمود.
انواع اتوکلاو
اتوکلاو ها در انواع مختلفی تولید و روانه بازار میشوند. این دسته بندی میتواند بر اساس تجهیزاتی که استریل میشوند، محیط استفاده ی اتوکلاو، درجه حرارات مورد نیاز و … انجام شود. طبق عوامل مختلفی که در دسته بندی اتوکلاو ها نقش دارند، به شرح و کاردبرد هر یک از انواع اتوکلاو ها میپردازیم:
- اتوکلاو خانگی: این نوع اتوکلاو ها در حجم های کمتر ساخته شده و برای استریل کردن وسایل در منزل، به خصوص در شرایطی که اعضای خانواده به بیماری های عفونی دچار باشند، کاربرد دارند.
2. اتوکلاو آزمایشگاهی: این نوع اتوکلاو ها در حجم های متفاوتی تولید میشوند و تمامی قسمت های دستگاه (تمامی قسمت های درب، مخزن و کاور)، کاملا از جنس استیل می باشد. اتوکلاو های آزمایشگاهی معمولا دارای سیستم های مصرف بهینه انرژی، کنترل میزان پسماند دمای المنت دستگاه، کنترل سطح آب، برد دیجیتال با تکنولوژی مدولاسیون پهنای پالس PWM و گیره نگهدارنده درب دستگاه میباشند.
3. اتوکلاوهای بیمارستانی: این اتوکلاو ها که با نام اتوکلاو دیگی نیز شناخته میشوند، در حجم های متفاوتی ساخته شده و دارای انواع تک درب، دو درب و گراویتی میباشند. اتوکلاوهای بیمارستانی معمولا دارای برد الکترونیکی دیجیتال، فیلتر هپا (فیلتر بیولوژی) در ورودی هوای اتاقک دستگاه و پرشر مکانیکی می باشند. برای اتوکلاو های دیجیتال 2 برنامه دمایی 121 و 134 درجه سانتی گراد تعبیه شده است و میزان دما بر اساس جنس و تحمل دمایی تجهیزات انتخاب می شود.
4. اتوکلاو کلینیکال: این نوع اتوکلاو ها دارای درب تمام اتوماتیک هستند اما قابلیت باز شدن به صورت دستی را نیز دارند. جنس بدنه آن از استیل ضد زنگ میباشد و دارای برد الکترونیکی هوشمند، فیلتر هپا (فیلتر بیولوژی) در ورودی هوای اتاقک، خشک کن هیتری در دستگاه، سنسوری جهت تشخیص کیفیت آب، امکان ارائه گزارش به وسیله کابل پرینتر و خروجی پورت USB، مولد بخار با سرعت بالا، سیکل کاری سریع، پمپ خلا قوی، تست نفوذ پذیری و نشتی بخار هستند.
5. اتوکلاو دندانپزشکی: این نوع اتوکلاو ها دارای درب تمام اتوماتیک هستند اما قابلیت باز شدن به صورت دستی را نیز دارند. جنس بدنه اتوکلاو های دندانپزشکی معمولا از فولاد بوده و مخزن آن، استیل می باشد. این دستگاه ها دارای برد الکترونیکی هوشمند، خشک کن هیتری مجزا در دستگاه، پمپ خلا، فیلتر هپا (فیلتر بیولوژی) در ورودی هوای اتاقک دستگاه، مولد سریع بخار، تست نشتی و نفوذ پذیری بخار می باشند.
6. اتوکلاو بتن: این نوع از اتوکلاو ها جهت استفاده در صنایع و آزمایشگاه های مربوط به تولید و بهره برداری از مصالح ساختمانی، بتن، سیمان و … تولید شده اند تا بتن اتوکلاو تحت فشار که دارای مقاومت بالایی است حاصل شود.
7. اتوکلاو گروه N: این نوع از اتوکلاو با نام های اتوکلاو گروه N ، اتوکلاو کلاس N و یا اتوکلاو های سطلی شناخته میشود. اتوکلاو های گروه N فاقد پمپ خلا بوده و در دمای حدود 120 درجه سانتی گراد کار می کنند. از این دستگاه برای استریلیزاسیون تجهیزات جامدی که بدون حفره و پوشش هستند، استفاده می شود و نمیتوان از آن جهت استریل وسایل دارای پوشش مثل پارچه و وسایل حفره دار استفاده نمود.
8. اتوکلاو گروه S: اتوکلاو های گروه S یا کلاس S، مجهز به پمپ خلا جهت خارج کردن هوا از محفظه به صورت کامل و سیکل خشک کن هستند و جهت استریل کردن کلیه تجهیزات جامدی که دارای پوشش و حفره یا فاقد آنها هستند، استفاده می شود.
9. اتوکلاو گروه B: این نوع اتوکلاو ها که با نام اتوکلاو کلاس B نیز شناخته میشوند، نسبت به اتوکلاو های کلاس n و کلاس S کامل تر بوده و کارا تر میباشند. اتوکلاو گروه B دارای پمپ خلا قوی، سیستم فشار و دمای بالا می باشد. سیکل کاری این نوع از اتوکلاو ها سریع می باشد و علاوه بر کلیه تجهیزات جامدی که پوشش و حفره دارند یا فاقد آن می باشند، مواد نساجی را نیز استریل می کنند. اتوکلاو کلاس B، پیشرفته ترین کلاس اتوکلاو می باشد و در بیمارستان ها، کلینیک های دندانپزشکی و صنعت به صورت گسترده استفاده می شوند.
10. اتوکلاو درجه پایین: این اتوکلاو ها در محدوده دمایی بین 121 تا 123 درجه سانتی گراد کار میکنند.
11. اتوکلاو درجه بالا: این نوع اتوکلاو ها در دمای بالا بین 132 تا 134 درجه سانتی گراد کار میکنند.
12. اتوکلاو های سریع: اتوکلاو های سریع در مواردی مانند کلینیک های دندانپزشکی و اتاق عمل که به حجم کمتری برای استریل تجهیزات نیاز دارند، مورد استفاده قرار می گیرند.
اجزای دستگاه اتوکلاو
در بخش زیر به بررسی کارکرد و وظیفه ی مهم ترین اجزای دستگاه اتوکلاو میپردازیم:
- دریچه ایمنی (Safety Valve) : جلوگیری از افزایش بیش از حد فشار بخار آب. تعبه شده در قسمت اتاقک استریلیزاسیون و همچنین محافظ بیرونی اتوکلاو
- فشار سنج اتاقک (Chamber Manometer) : نمایش فشار بخار در اتاقک استریلیزاسیون
- فشار سنج بیرونی (Jacket Manometer) : نمایش فشار بخار در داخل محافظ بیرونی دستگاه اتوکلاو
- اتاقک استریلیزاسیون (Sterilization Chamber): محفظه ای جهت قرار دادن وسایل و موادی که قرار است استریل شوند.
- مجرای تخلیه مایع غلیظ درون اتاقک استریل کردن (Chamber Condensation Evacuation Line): مجرایی جهت جمع آوری و انتقال مایع غلیظ ایجاد شده در اثر فرآیندهای انتقال گرما بین بخار و لوازمی که استریل می شوند، به فضای خارج از محفظه استریلیزاسیون
- مجرای تخلیه مایع غلیظ محافظ بیرونی (The jackets Evacuation Line): مجرایی انتقال مایع غلیظ تشکیل شده در اثر انتقال گرما بین بخار و دیواره های محافظ، به خارج
- درب اتوکلاو (Autoclave Door): وسیله ای جهت جداسازی اتاقک استریلیزاسیون از محفظه بیرونی
- دستگیره در (Door Handle) : ابزاری جهت باز و بسته کردن در (در برخی از انواع اتوکلاو)
- دماسنج (Thermometer) : وسیله ای جهت نمایش دمای هر مرحله از استریلیزاسیون را در اتاقک اتوکلاو
- خروجی بخار در پایان چرخه: با اتمام چرخه استریلیزاسیون ، بخار از طریق روش های کنترل شده از اتوکلاو خارج می شود.
- محدود کننده عبور بخار در چرخه استریلیزاسیون مایعات (Vapor passage Restriction for liquid Sterilization Cycle): ابزار مکانیکی جهت محدود کردن عبور بخار آب را در چرخه استریلیزاسیون مایعات، جهت کاهش دما به شیوه ای کنترل شده و جلوگیری از جوشیدن مایعات استریل شده
- مجرای تخلیه بخار در استریلیزاسیون مایعات: مسیری که بخار در زمان استریلیزاسیون مایعات با عبور از درون محدود کننده عبور بخار، طی می کند.
- لوله تخلیه بخار در چرخه استریلیزاسیون سریع : مسیری که بخار آب در هنگام چرخه استریلیزاسیون سریع طی می کند.
- لوله تامین بخار (Vapor Feed Line) : لوله تغذیه کننده اتوکلاو با بخار آب
- دریچه فیلتردار ورود هوا (Air Admission Valve Filter) : وسیله ای که در پایان چرخه استریلیزاسیون به هوای فیلتر شده اجازه عبور می دهد.
- محافظ (Jacket) : فضای گردش بخار در اطراف اتاقک استریلیزاسیون
- دریچه تنظیم ورود بخار: وسیله ای مکانیکی جهت کنترل و تنظیم فشار بخار ورودی به اتوکلاو
- لوله تامین بخار: لوله ای جهت دریافت بخار از مخزن آب گرم یا تولید کننده بخار و رساندن به اتوکلاو
- دریچه بخار (Vapor Trap): وسیله ای جهت بهره گیری حداکثری از انرژی گرمایی بخار و جلوگیری از خروج بخار از سیستم
- فاضلاب: لوله جمع آوری و خروج مایع غلیظ تولید شده در اتوکلاو
نکات مهم در انتخاب دستگاه اتوکلاو
- با توجه به کاربرد و مورد مصرفی، اتوکلاو ها را در حجم ها و دماهای متنوعی میسازند. بنابراین طبق نیاز و در زمان خرید باید به این دو نکته توجه شود.
- نکته دیگر ظرفیت دستگاه است که باید مطابق با مورد مصرفی انتخاب شود.
- رومیزی یا ایستاده بودن، فشار و برق مورد نیاز، میزان مکش هوا و … نیز میتواند به عنوان نکات مهم در انتخاب دستگاه دخیل باشد.
- جنس چمبر از نکاتی است که باید به آن توجه شود. چمبرهای فولادی ضد زنگ (Stainless Steel) که المنت دور تا دور آن قرار گرفته باشد(جهت توزیع یکنواخت حرارت در اتوکلاو) انتخاب بسیار مناسبی می باشد.
کلام آخر
شرکت مهندسی پزشکی زکریای کبیر آماده ارائه انواع دستگاه های اتوکلاو در کاربردهای مختلف، به پزشکان، دندانپزشکان، مراکز درمانی و آزمایشگاهی و … میباشد. برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت زکریاشاپ مراجعه کنید.
