ژل سونوگرافی نوعی ماده رسانا است که به منظور ایجاد ارتباط بین بدن بیمار و پروب سونوگرافی به کار برده میشود. هدف اصلی این ژل ها، بهبود انتقال امواج فراصوت از پروب دستگاه سونوگرافی به بافت های بدن است.
پزشک ابتدا یک لایه ضخیم از ژل سونوگرافی را روی ناحیه مربوطه میمالد و سپس پروب سونوگرافی را روی آن قرار میدهد. امواج سونوگرافی قابلیت انتشار مناسب در هوا را ندارند و ژل سونوگرافی به گونه‌ای فاصله و هوای میان پروب دستگاه و بدن را پر مینماید. این مورد در هنگام خشک بودن سطح پوست و ایجاد حفره های هوا، ضرورت می یابد. ژل سونوگرافی با برقراری نوعی پیوند بین سطح پوست و پروب دستگاه، به امواج قدرت انتقال مستقیم به بافت های زیرین و نقاط مورد نظر از بدن را میدهد. همچنین وجود یک ژل چسبناک موجب می شود تا در اثر حرکت پروب پوست بدن کشیده نشود و آسیب نبیند.
جهت ایجاد تماس بهینه بین پروب دستگاه سونوگرافی و پوست بدن، ژل‌ها باید کاملا بدون حباب باشند تا انتقال امواج صوتی به طور کاملا صحیح انجام گیرد. صدای ضربان قلب جنین که برای مادر در حین سونوگرافی پخش میشود ناشی از عملکرد درست این ژل میباشد.
مواد تشکیل دهنده ژل سونوگرافی
موادی مانند آب و الکل که ذاتا رسانا هستند، با توجه به ویسکوزیته پایین و ایجاد نوسان برای استفاده بر روی بدن مناسب نمیباشند. ژل‌ها نیز شامل مواد ضخیم کننده برای افزایش قابلیت پخش بر روی پوست میباشند که البته بین هیدروژلها و لیپوژلها تفاوتهایی وجود دارد. لیپوژلها شامل روغنهای گیاهی، سنتزی یا معدنی بوده که موجب تجمع چربی بر پوست میشوند و پاک کردن آنها از روی سطح بدن دشوار است. در نتیجه برای سونوگرافی مناسب نیستند. بنابراین در ساخت ژل‌های سونوگرافی از هیدروژلها استفاده شده است.
هیدروژلها عمدتا از آب تشکیل شده اند و به راحتی از روی پوست بدن پاک می شوند و لکه‌ای از خود باقی نمیگذارند. این نوع از ژل ها قیمت پایینی نیز دارند. با توجه به حجم بالای آب، این ژل‌ها به مواد غلظت دهنده مانند پروپیلن گلیکول، پلی آکریل آمید یا فراورده های فرعی ژل نیازمندند.
شایع ترین شکایت از ژل‌های سونوگرافی چسبناک بودن آنها نیست بلکه سرد بودن آنهاست که این مشکل را میتوان به آسانی با استفاده از یک گرم گننده (وارمر) حل کرد.
انواع ژل سونوگرافی
از مهمترین انواع ژل های سونوگرافی میتوان به ژل لوبریکانت استریل، ژل سونوگرافی التراسونیک و ژل لوبریکانت اشاره کرد که به طور مختصر در مورد هر کدام، نکاتی را ذکر میکنیم:
ژل لوبریکانت استریل: این نوع ژل ها حلال در آب بوده و بدون ایجاد حس چربی یا لغزندگی به خصوص در موارد و بخش های دارای مخاط مورد استفاده قرار میگیرد. این نوع ژل ها برای معایناتی نظیر معاینات واژینال زنان، جراحی های داخلی، آندوسکوپی، اکوگرافی، سونداژ، الکتروتراپی و … مورد استفاده قرار میگیرد. در معاینات داخلی مانند معاینات واژینال، مصرف اینگونه ژل ها هیچگونه آسیبی به بدن وارد نمیکند و به راحتی با یک دستمال مرطوب یا حوله پاک میشوند. ژل لوبریکانت استریل، برای حرکت راحت‌تر پروب در اندام‌های داخلی و حفظ رطوبت مخاط به خصوص در سونوگرافی واژینال به کار برده میشود. این نوع از ژل ها فاقد نمک، فاقد الکل، و فاقد پارابن یا اسانس بوده و هیچگونه آسیبی به اندام‌های داخلی وارد نکرده و حساسیت یا آلرژی جانبی ایجاد نمیکند.
ژل التراسونیک: ژل اولتراسونیک سونوگرافی نیز مانند ژل های لوبریکانت استریل، کاملا شفاف و قابل حل در آب بوده و هیچ گونه اثر چربی یا ناخوشایندی روی بدن ایجاد نمیکند. از این ژل‌ها در مواردی مانند الکتروکاردیوگرافی، اکوگرافی و موارد مشابه استفاده میشود.
ژل لوبریکانت: ژل لوبریکانت جهت نرم و لغزنده کردن موضع مورد نظر و آماده کردن آن برای سونوگرافی استفاده میشود. این ژل نیز مانند مورد اول در مواردی کاربرد دارد که پزشک باید موضعی را بررسی کند که دارای مخاط و ترشح است. ژل های لوبریکانت در مطب‌های زنان و زایمان، جراحی‌ها، معاینات مخاطی، الکتروتراپی، سیستوسکوپی و معاینه واژینال و آندوسکوپی به صورت گسترده کاربرد دارد. استفاده از این ژل به خصوص برای معاینات واژینال مناسب بوده و مانع از خشک شدن مخاط، حرکت نرم و بدون درد پروب در اندام‌های داخلی میشود.
علت احساس سردی هنگام استفاده از ژل سونوگرافی
احساس سردی ناخوشایندی که هنگام استفاده از ژل روی بدن ایجاد میشود، مشکلی است که اغلب باعث ایجاد ناراحتی و شکایت میشود. برای حل این مشکل اغلب از گرم‌‌کننده‌های ژل یا وارمرها استفاده میشود که در ادامه در مورد آنها اطلاعاتی ذکر خواهد شد.
از آنجایی که ژل‌های سونوگرافی بر پایه آب بوده (هیدروژل)، قرار گرفتن این ژل در محیط دمای آن را به حدود ۲۶ درجه سانتی گراد می‌رساند. از آنجایی که دمای بدن افراد به طور معمول ۳۷ درجه سانتی گراد است، اختلاف دمای تقریبا ۱۰ درجه‌ای باعث میشود با اعمال ژل روی بدن احساس ناخوشایندی در اثر سرمای ناگهانی داشته باشید.
سایر کاربردهای ژل‌های سونوگرافی
ژل‌های سونوگرافی، علاوه بر سونوگرافی در موارد دیگری نیز کاربرد دارند که برخی از آنها را ذکر میکنیم:
اورولوژی: از ژل و دستگاه سونوگرافی در اورولوژی و برای بررسی اندام‌های داخلی مانند کلیه‌ها، برای تشخیص مواردی مانند سنگ کلیه یا وجود تومور استفاده میشود.
الکتروکاردیوگرام یا ECG: ژل سونوگرافی در معاینات قلبی و عروقی و با نام “ژل نوار قلب” یا ” ECG gel” استفاده میشود.
دامپزشکی: دامپزشکان از دستگاه سونوگرافی در موارد ویژه و حیاتی برای بررسی اندام‌های داخلی حیوانات، استفاده می‌کنند. دامپزشک پیش از انجام سونوگرافی حیوانات، موهای موضع مورد نظر حیوان را می‌تراشد تا عمل سونوگرافی بهتر انجام شود.
فیزیوتراپی: یکی از روش‌های رایج در فیزیوتراپی، الکتروتراپی میباشد که در آن با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا میتوان در مایعات سلولی و اندام‌های حرکتی لرزش و شُک ایجاد کرد تا بیمار درمان شود. یکی از موارد مورد نیاز در الکتروتراپی ژل سونوگرافی یا ژل اولتراسوند است.
تشخیص بیماری‌های پوستی: ژل سونوگرافی با ایجاد ارتباط موثر و دقیق‌تر میان پروب و پوست کمک شایانی به تشخیص تومورهای زیرجلدی، سرطان پوست ملانوما و بیماری‌های پوستی مانند «پسوریازیس» میکند که باعث تسریع در روند درمانی میشود.
لیزر و زیبایی: ژل سونوگرافی در زمینه زیبایی و پوست با عنوان “ژل لیزر” نیز کاربرد دارد. استفاده از این ژل مانع از بروز مواردی مانند جوش، سوختگی یا کک و مک میشود. همچنین در هنگام لیزر موهای زائد برای کاهش عوارض درد و سوختگی نیز استفاده از این نوع ژل ها مرسوم است.
وارمر یا گرم کننده ژل سونوگرافی
همانطور که گفته شده در هنگام استفاده از ژل سونوگرافی ممکن است احساس سرمای ناخوشایندی ایجاد شود. برای رفع این مشکل از وارمر یا گرم کننده ژل سونوگرافی استفاده میشود. وظیفه این گرم‌کننده‌ها، رساندن دمای ژل به دمای معمولی بدن بوده تا مانع از ایجاد احساس سرمای ناخوشایند شود.
در مورد استفاده از وارمرها باید توجه شود که استفاده مداوم از وارمر برای گرم کردن ژل سونوگرافی، باعث کاهش کیفیت و طول عمر آن میشود. همچنین ممکن است در برخی موارد مانند سونوگرافی داخلی واژینال یا آندوسکوپی، احتمال بروز عفونت افزایش یابد.
شرایط نگهداری ژل های سونوگرافی
- ژل های سونوگرافی باید در محیط خشک و بدون رطوبت نگهداری شوند
- باید ژل های سونوگرافی از نور آفتاب دور بوده و در شرایط دمایی کمتر از 35 درجه سانتی گراد قرار گیرند.
- باید به زمان انقضای ژل دقت نمود. معمولا ژل های سونوگرافی، حدود 3 تا 5 سال انقضا دارند.
سخن پایانی
در شرکت مهندسی پزشکی زکریای کبیر، انواع ژل های سونوگرافی مطابق با نیاز پزشکان و رادیولوژیست ها فراهم آمده است. برای خرید و کسب اطلاعات بیشتر در خصوص انواع ژل های سونوگرافی به سایت زکریاشاپ مراجعه کنید.
